Katalog biblioteki
Biblioteka cyfrowa
Facebook biblioteki
O nas
Poznaj nas bliżej
“Historia nauczycielką życia”
CyceronHistoria
Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu jako samodzielna i niezależna instytucja została powołana do życia w dniu 1 stycznia 2007 roku na mocy dekretu bp. Andrzeja Dzięgi. W jej skład weszły wówczas trzy sandomierskie jednostki kościelne: Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego, Biblioteka i Archiwum Kapituły Katedralnej oraz Archiwum Diecezjalne. Trzonem nowej instytucji stała się biblioteka seminaryjna.
Początki
Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu powstała wraz z utworzeniem instytucji, której podstawowym zadaniem jest kształcenie i wychowanie przyszłych kapłanów, a więc jesienią 1820 roku (uroczyste otwarcie „zakładu duchownego” miało miejsce w dniu 7 listopada 1820 roku). Książnica ta, podobnie jak wszystkie biblioteki w Królestwie Polskim, podporządkowana była Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Komisja ta podjęła starania o przeniesieniu zasobu biblioteki seminarium kieleckiego do Sandomierza. Jednak zabiegi te nie przyniosły pożądanego skutku. W początkowym okresie omawiana biblioteka posiadała bardzo skromne zbiory. Około połowy lat trzydziestych XIX wieku posiadała ona zbiór starych książek, które nie nadawały się do nauczania oraz kilka nowo sprowadzonych dzieł teologicznych. Stan ten nie zaspokajał potrzeb alumnów i profesorów. Z tego powodu władze diecezjalne zwróciły się z prośbą do proboszczów, aby ofiarowali swoje książki dla biblioteki seminaryjnej. Akcja ta spotkała się z życzliwym przyjęciem ze strony duchowieństwa. Kapłani ofiarowywali nie tylko swoje księgozbiory (m.in. proboszcz z Obrazowa przekazał 110 książek, a pleban z Odrowąża – pięćdziesiąt), ale również składali na ten cel ofiary pieniężne.
Przejęcie pierwszych zbiorów zakonnych
Okazją dla znacznego powiększenia zasobu Biblioteki WSD w Sandomierzu była likwidacja księgozbiorów poklasztornych na terenie diecezji sandomierskiej. Na mocy dekretu kasacyjnego abp. Franciszka Skarbek-Malczewskiego z 17 kwietnia 1819 roku zlikwidowano we wspomnianej diecezji: dwa opactwa benedyktyńskie (Święty Krzyż, Sieciechów), trzy klasztory cysterskie (Koprzywnica, Wąchock i Sulejów) oraz erem kamedułów w Rytwianach. Minister Stanisław Potocki upoważnił bp. Adama Prospera Burzyńskiego w dniu 19 lipca 1820 roku do przejęcia tych pozycji dla biblioteki seminaryjnej. Bp Burzyński nie śpieszył się z przejęciem księgozbiorów bibliotecznych. Nie chciał bowiem robić wrażenia, iż przejęcie książek było równoznaczne z akceptacją kasaty klasztorów. Swoją zwłokę tłumaczył brakiem funduszy na transport woluminów. Tomy te sprowadzane były do biblioteki seminaryjnej jeszcze długo po śmierci bp. Burzyńskiego (m.in. księgozbiór cystersów z Wąchocka do Sandomierza trafił dopiero w styczniu 1844 roku), a część z nich nigdy tam nie trafiła.
Rozwój biblioteki w XIX w.
Władze diecezjalne starały się otoczyć opieką bibliotekę seminaryjną. Dowodem na to jest Statut Seminarium Duchownego w Sandomierzu z 1828 roku. Przewidywał on na utrzymanie biblioteki 200 złp rocznie. Prawdopodobnie Komisja Rządowa WRiOP nie przyznała żadnych dodatkowych funduszy na utrzymanie tej książnicy. Dlatego środki te pochodzić miały z funduszu seminaryjnego (rozdz. 5 § 14). Opiekę nad książnicą sprawować miał wiceregens (wicerektor), którego zadaniem było uporządkowanie i spisanie woluminów oraz katalogowanie nowych (rozdz. 111 § 32). Podobne zapisy znalazły się w statucie seminaryjnym z 6 lutego 1841 roku, wydanym przez administratora diecezji sandomierskiej biskupa nominata Klemensa Bąkiewicza. W dokumencie tym bibliotece seminarium duchownego poświęcono trzy paragrafy (189-191). Zalecały one m.in. założenie księgi, w której odnotowywano by wypożyczenia książek i ich zwrot. Nowe rozporządzenia stały się również inspiracją do sporządzenia pierwszego inwentarza bibliotecznego. Został on wykonany w latach 1841-1845. Zachowano w nim porządek rzeczowy, dzielący księgozbiór na trzynaście sekcji. We wspomnianym katalogu znalazło się 169 pozycji. Najwięcej z nich (sześćdziesiąt jeden) należało do „zbioru różnych tekstów” (miscellanea), które ofiarowane zostały bibliotece przez bp. Józefa Goldtmana, jak również do działu Pisma Świętego i hermeneutyki (siedemnaście) oraz historii (czternaście). Zazwyczaj były to książki dziewiętnastowieczne (110), jednak część z nich pochodziła z XVIII (trzydzieści osiem) i XVII wieku (trzy). W kolejnych latach zasób biblioteki seminaryjnej był sukcesywnie powiększany (m.in. poprzez darowizny kapłanów i zakup nowych pozycji). Na początku lat sześćdziesiątych XIX wieku osiągnął on liczbę ok. 2 tys. woluminów. Niestety w nocy z 16 na 17 czerwca 1863 roku z nieznanych przyczyn w gmachu seminaryjnym wybuch pożar. Zniszczył on całe poddasze, na którym znajdowała się spiżarnia, sala wykładowa i biblioteka. Pożar strawił ponad 90 proc. wszystkich książek. Zdołano uratować ich nieco ponad 150. Straty biblioteczne szacowano na co najmniej 1 000 rubli. W zaistniałem sytuacji władza diecezjalna zwrócił się o pomoc bibliotece seminaryjnej do miejscowego duchowieństwa. Apel ten przyniósł bardzo szybko pożądany skutek, m.in. motywując ks. Walentego Wlaźlackiego do przesłania książek, które nadal znajdowały się w budynkach pocysterskich w Koprzywnicy (15 października 1863 roku). W dniu 3 maja 1864 roku przesłano 125 pozycji po zmarłym ks. Antonim Zwoleńskim, byłym administratorze diecezji sandomierskiej. Natomiast kapłani pięciu dekanatów złożyli na rzecz biblioteki 220 stypendiów mszalnych, dzięki którym ks. Melchior Buliński zakupił osiemdziesiąt dziewięć książek. Biskup sandomierski Józef Juszyński zwrócił się o pomoc dla książnicy sandomierskiej do Komisji Rządowej WRiOP. Komisja ta zaleciła, aby zwrócić się w tej sprawie do dyrektora Biblioteki Głównej w Warszawie ks. Adama Jakubowskiego. Jednak ten nie przekazał do Sandomierza żadnych znaczniejszych darów. Ciekawą inicjatywą wykazał się wówczas ks. Antoni Sotkiewiecz, kapłan diecezji sandomierskiej, a w okresie późniejszym jej ordynariusz, pracujący jako profesor Akademii Duchownej w Warszawie. Jako redaktor czasopisma „Przegląd Katolicki” zwrócił się do czytelników z prośbą o pomoc sandomierskiej bibliotece. W ramach tej akcji w maju 1866 roku udało się zakupić 513 książek. Wiele dzieł teologicznych przekazali również księża archidiecezji warszawskiej. W 1865 roku podjęto decyzję o tym, by do gmachu seminaryjnego dobudować piętrowy pawilon. Dzieło to zostało ukończone w 1867 roku. Właśnie w tym pawilonie zlokalizowane zostały pomieszczenia biblioteczne.
Przejęcie kolejnych zbiorów zakonnych
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku Biblioteka WSD w Sandomierzu została zasilona książkami pochodzącymi z jedenastu skasowanych klasztorów, które znajdowały się na terenie diecezji sandomierskiej. Klasztory te uległy likwidacji na skutek represji po powstaniu styczniowym. Na mocy decyzji namiestnika Królestwa Polskiego z 17 lutego 1865 roku księgozbiory bibliotek zakonnych przeszły na własność omawianej książnicy. Ze strony władz państwowych przedsięwzięcie to nadzorowała Sekcja Wyznań Rządu Gubernialnego w Radomiu. Natomiast stronę kościelną reprezentował delegat biskupa sandomierskiego w osobie ks. Jana Gackiego. Miał on otrzymać od rządu 300 rubli zapomogi z przeznaczeniem na pokrycie kosztów transportu księgozbiorów do Sandomierza. Była to suma zbyt mała, pozwalająca na przewiezienie woluminów tylko z jednej biblioteki klasztornej. Jak się okazało, ks. Gacki nigdy tych pieniędzy nie otrzymał. W tej sytuacji z pomocą duchownemu pośpieszyli burmistrzowie, którzy sami wynajmowali furmanki. Na nich układano paki i worki z książkami. Nieraz tomy zrzucano luzem na furmankach, przykrywając je jedynie płachtami. Natomiast w bibliotece seminaryjnej, ze względu na brak odpowiednich szaf i regałów, książki układano w stosy. Proces przewożenia księgozbiorów poklasztornych do Sandomierza trwał do 1867 roku. Książnica seminaryjna została zasilona wówczas ponad 10 tys. pozycji (zsumowanie wykazów z poszczególnych bibliotek klasztornych dało liczbę 10 916). Najwięcej książek przejęto z klasztoru oo. Pijarów z Radomia – 3 123 sztuki. Natomiast najcenniejsze zbiory przewieziono z klasztoru oo. Bernardynów z Radomia (1 398 książek), wśród których było pięćdziesiąt osiem inkunabułów i 328 druków z XVI wieku. Z pozostałych klasztorów po 2010 roku odnaleziono następującą liczbę starodruków: bernardyni z Kazanowa – 195; bernardyni z Opatowa – 475; dominikanie z Sandomierza – 440; filipini ze Studzianny – 1 482; franciszkanie ze Smardzewic – 201; franciszkanie z Zawichostu – osiemnaście; reformaci z Sandomierza – 2 025; reformaci z Solca – 1 364.
Porządkowanie zbiorów
Poważnym problemem, przed którym stanęła biblioteka seminaryjna po przewiezieniu księgozbiorów zakonnych, stało się uporządkowanie zbiorów. Zadania tego jako pierwszy podjął się ks. Apolinary Knothe (1844-1894). Z pomocą kleryków udało mu się spisać 1 664 pozycji. Zadanie to kontynuowali księża: Wawrzyniec Kukliński, Stanisław Jackowski oraz Teodor Banaszkiewicz oraz Ludwik Piotrowicz. Ostatni z nich za pełną poświęcenia pracę otrzymał godność „kustosza biblioteki”. Do czerwca 1875 roku zakatalogowano 5 861 książek, które rozmieszczono w dwudziestu dziewięciu szafach (znajdowały się w jednej obszernej sali w oficynie seminaryjnej), według dwunastu działów. Pięć lat później liczba zakatalogowanych pozycji sięgała 9 tys. W 1894 roku cały księgozbiór seminaryjny liczył 12 567 tytułów – 15 623 tomy. Przełom XIX i XX wieku to czas, kiedy za bibliotekę odpowiadali księża: Stanisław Puławski i Antoni Rewera.
W nowej siedzibie
Po przeniesieniu seminarium do gmachu poklasztornego Panien Benedyktynek w 1904 roku, biblioteka przez trzy lata nadal pozostała w dotychczasowych zabudowaniach. Stanowiło to trudność dla alumnów, którzy dla skorzystania z zasobów książnicy musieli wychodzić poza budynek formacyjny. Pojęto starania o szybkie przeniesienie jej do nowego miejsca zamieszkania kleryków. Udało się to zrealizować w 1907 roku, kiedy bibliotekę umieszczono w pomieszczeniach dolnego piętra nowo urządzonego seminarium duchownego. Adaptacją pomieszczeń dla potrzeb książnicy zajął się ówczesny regens seminaryjny ks. Paweł Kubicki. W tym czasie biblioteka wzbogaciła się o książki i archiwalia ze skasowanego Klasztoru Panien Benedyktynek (według spisu z 1874 roku księgozbiór klasztorny liczył 879 pozycji, w tym pięć inkunabułów). Do książnicy seminaryjnej przekazano również woluminy z biblioteki dominikanów klimontowskich. Natomiast drogą licytacji zakupiono około tysiąca pozycji po biskupie Antonim Sotkiewiczu.
Działalność ks. Andrzeja Wyrzykowskiego
Dalsze prace nad uporządkowaniem i opracowaniem księgozbioru seminaryjnego podjął ks. Andrzej Wyrzykowski, który w latach 1907-1955 pełnił funkcję bibliotekarza omawianej książnicy. Duchowny ten odszedł od metody porządkowania książek działami, a przyjął on zasadę zawartą w podręczniku Arnima Graesela. Najpierw ułożył więc druki o największym formacie, następnie rękopisy liturgiczne, inkunabuły i cenniejsze druki. Woluminom nadał numerację ciągłą. Każdą książkę opisał na dwóch kartach, które przypisał do katalogu podstawowego i dziesiętnego. Do tych prac ks. Wyrzykowski angażował grupy kleryków, którym pozwalał na katalogowanie prostszych w opisie druków. Do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku skatalogowano 45 tys. pozycji, w tym 18 tys. starodruków. Wspomniany bibliotekarz osobiście prowadził wypożyczalnię. Podczas udostępniania książek udzielał cennych rad bibliograficznych. W 1933 roku został członkiem Koła Związku Bibliotekarzy Polskich we Lwowie. Współpracował i korespondował z wieloma uczonymi, służąc im informacjami o zbiorach sandomierskich. Biblioteka seminaryjna sukcesywnie powiększała swój zasób. W 1911 roku sprowadzono z zakładu Gustav Fock w Lipsku komplet patrologii greckiej i łacińskiej Migne’a oraz Acta sanctorum bollandystów. Wiele nowych pozycji zakupiono z ofiar księży i kleryków (m.in. encyklopedie kościelne polskie i niemieckie, dzieła klasyków filozofii i in.). Niektórzy duchowni zapisywali omawianej bibliotece swoje księgozbiory. W ten sposób książnica sandomierska w 1919 roku wzbogaciła się o 2 tys. pozycji należących do ks. Jana Gajkowskiego. Do takiej praktyki zachęcał też I Synod Diecezji Sandomierskiej z 1923 roku. W okresie międzywojennym biblioteka w ten sposób powiększała się o ok. 150-300 pozycji rocznie. Kilkukrotnie do książnicy seminaryjnej trafiły jeszcze zbiory zabytkowe. W 1932 roku przekazano bowiem pojedyncze książki po paulinach z Beszowej, w 1950 roku – zbiory prepozytów i mansjonarzy ze Skrzynna, a w 1955 roku – druki kanoników regularnych od pokuty (zwanych markami) z Bogorii.
II poł. XX w. i początek XXI w.
Od 1948 roku pomocą ks. Wyrzykowskiemu w prowadzeniu książnicy służył ks. Walenty Wójcik, który z czasem stał się głównym bibliotekarzem seminaryjnym. Funkcję tę pełnił do czasu przyjęcia sakry biskupiej (2 lutego 1961 roku). Następnie stanowisko to piastowali ks. Stanisław Drypa (1961-1983) oraz ks. Marek Kozera (1984-1991). W tym czasie biblioteka nadal poszerzała swój zasób – w 1975 roku liczyła prawie 60 tys. druków z XIX i XX wieku, około 20 tys. starodruków oraz 695 tytułów czasopism. Pomieszczenia biblioteczne okazały się zbyt szczupłe na tak okazałe zbiory. Mieściły się one zaledwie w czterech magazynach i czytelni, zwanej też zakładem naukowym. Przez pewien okres napływające książki nie były katalogowane. Zapisywano jedynie te, które trafiały bezpośrednio do czytelni . Wraz ze zmianą granic diecezji sandomierskiej w 1992 roku dyrektorem biblioteki seminaryjnej został ks. Michał Spociński. Pracował on jednak na tym stanowisku tylko przez rok. W tym czasie w czytelni zatrudniona została bibliotekarka. Była to pierwsza osoba spoza grona duchownych i kleryków, która zajmowała się omawianą książnicą. W okresie od 1993 do 1998 roku funkcję dyrektora pełnił ks. Stanisław Bastrzyk. Zatrudniono wówczas kolejne dwie bibliotekarki, które rozpoczęły wprowadzanie księgozbioru do katalogu komputerowego (program MAK). Na przełomie XX i XXI wieku (1998-2002) biblioteką kierował ponownie ks. Michał Spociński. W tym czasie książnica wraz z całym gmachem seminaryjnym przechodziła generalny remont. Zmieniono wówczas układ pomieszczeń bibliotecznych oraz zainstalowano dwa regały przesuwne, dzięki którym zaoszczędzono dużą ilość powierzchni magazynowej. W latach 2002-2006 dyrektorem biblioteki był ks. Marek Reczek. Dzięki jego staraniom rozbudowano zaplecze techniczne, m.in. infrastrukturę informatyczną. Ks. Reczek sprowadził z Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie komorę fumigacyjną, która pozwalała na odgrzybianie zainfekowanych zbiorów.
Biblioteka Diecezjalna
Książnica Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu w dniu 1 stycznia 2007 roku została przekształcona w Bibliotekę Diecezjalną. W tym czasie jej zarządcą był ks. Andrzej Barzycki. Przyczynił się on do remontu trzech pomieszczeń magazynowych, gdzie zainstalowano piętrowe stacjonarne regały. Ks. Barzycki zorganizował i wyposażył pracownię digitalizacyjną. Założono również bibliotekę cyfrową, dzięki której zdigitalizowane zbiory udostępniane są w Internecie . Duchowny starał się o pozyskiwanie środków na konserwację zabytkowego księgozbioru. W tym czasie prowadzona była retrokonwersja katalogu kartkowego do formy elektronicznej. Baza kilkudziesięciu tysięcy rekordów posłużyła do ich konwersji do standardowych opisów MARC21 (prace nad katalogiem trwają do dziś, bowiem część opisów nadal wymaga poprawy). W okresie zarządu nad omawianą książnicą przez ks. Barzyckiego włączono ją do Federacji Bibliotek Kościelnych „Fides”. Od tego czasu podjęto bliską współpracę z innymi bibliotekami kościelnymi w zakresie wypożyczeń międzybibliotecznych, wymiany dubletowej i innej pomocy. Pracownicy Biblioteki Diecezjalnej biorą też aktywny udział w walnych zgromadzeniach federacji. We wrześniu 2012 roku na funkcję dyrektora biblioteki powołany został ks. Andrzej Jakóbczak. Kontynuował on prace konserwacyjne nad zabytkowym zbiorem książnicy. Równocześnie rozpoczęto katalogowanie księgozbioru w nowym systemie informatycznym KOHA. System ten wykorzystywany jest przez 900 bibliotek na całym świecie, w tym 167 akademickich. Pozwala on m.in. na zamawianie spoza gmachu biblioteki książek do wypożyczenia czy ich prolongatę. Od lipca 2015 roku dyrektorem książnicy jest ks. Piotr Tylec, który kontynuuje prace swoich poprzedników. W październiku 2017 roku otwarto nową czytelnię biblioteki, połączoną z kleryckim zakładem naukowym, której patronuje ks. Andrzej Wyrzykowski. Pomieszczenie to posiada wolny dostęp do najważniejszych pozycji z zakresu historii, teologii i filozofii. Poza tym na drewnianej antresoli umieszczony został komplet patrologii greckiej i łacińskiej Migne’a, co jest niewątpliwą ozdobą tego miejsca. Książnica podjęła również starania o zaliczenie do grona „niektórych bibliotek naukowych”. Grupa ta, licząca obecnie ponad trzydzieści instytucji (m.in. Książnica Cieszyńska, Biblioteka Sejmowa czy Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu), skupia biblioteki o charakterze naukowym, które nie są afiliowane do uczelni wyższych. Po spełnieniu wszelkich formalności Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozporządzeniem z dnia 12 grudnia 2017 roku zaliczył Bibliotekę Diecezjalną w Sandomierzu do wspomnianego grona. Jesienią 2018 roku podjęto inicjatywę przeniesienia zasobu Archiwum Diecezji Sandomierskiej do gmachu Biblioteki Diecezjalnej. W tym celu przeprowadzono remont jednego z pomieszczeń seminaryjnych, adaptując je na potrzeby archiwalne. Ze składek kapłanów diecezji zakupiono i zamontowano specjalistyczne regały jezdne, w których umieszczono dokumentację aktową Kurii (Konsystorza) Sandomierskiej.
Dyrektorzy biblioteki
ks. Piotr Tylec
2015 - terazDyrektor biblioteki od 2015 r. Wykładowca historii Kościoła w miejscowym seminarium duchownym. Autor licznych publikacji na temat dziejów diecezji sandomierskiej. Skarbnik Federacji Bibliotek Kościelnych "Fides".
Dyrektorzy Biblioteki
ks. Piotr Tylec2015 - teraz
Poprzednicy:
ks. Andrzej Jakóbczak2012 - 2015
ks. Andrzej Barzycki2006 - 2012
ks. Marek Reczek2002 - 2006
ks. Stanisław Bastrzyk1993 - 1998
ks. Michał Spociński1992 - 1993
ks. Marek Kozera1984 - 1991
ks. Stanisław Drypa1961 - 1984
ks. Walenty Wójcik1948 - 1961
ks. Andrzej Wyrzykowski1907 - 1948
ks. Antoni Rewera1897 - 1906
ks. Stanisław Puławski1892 - 1893
ks. Teofil Banaszkiewicz1879 - 1881
ks. Ludwik Piotrowicz1875 - 1879
Zobacz więcej
Regulamin biblioteki
Zanim zaczniesz korzystać z naszych zbiorów zapoznaj się z naszym Regulaminem.
Statut Biblioteki
Działamy na podstawie Statutu zatwierdzonego przez bpa Krzysztofa Nitkiewicza w dniu 16 marca 2019 r.
Rada biblioteczna
Biblioteka posiada swoją Radę. Z jej zadaniami i składem możesz zapoznać się w niniejszym pliku.
Historia Biblioteki
Pełna historia naszej książnicy w postaci artykułu opublikowanego na łamach czasopisma "Fides. Biuletyn Bibliotek Kościelnych" w 2019 roku.
Kierownicy Biblioteki
Szczegółowe życiorysy kilku pierwszych kierowników Biblioteki w postaci artykułu opublikowanego na łamach czasopisma "Fides. Biuletyn Bibliotek Kościelnych" w 2019 roku.
Zobacz więcej
